उदयपुरगढी गाउँपालिकाले पुराना संरचनाहरुको संरक्षण गर्ने
दिनेश राई
नेपालटार, असोज १०
उदयपुरको पहिलो र पुरानो सदरमुकाम उदयपुरगढीस्थित पुरानो गढीको इतिहासलाई पुनर्जीवन दिने कार्य थालिएको छ । जिल्लाको पुरानो सदरमुकाम उदयपुरगढी तत्कालीन उदयपुरकै चौदण्डीगढीको सहायक राज्यको रुपमा रहेका बेला पृथ्वीनारायण शाहले राज्य एकीकरणको क्रममा कब्जा गरेपछि युद्धपोत स्थापना गरेको इतिहास स्मरण गर्दै पुनर्जीवन दिन लागिएको हो ।
‘नेपाल भ्रमण वर्ष सन् २०२०’को सन्दर्भमा गतवर्ष नेपाल सरकारले तोकेका देशभरका १ सय पर्यटकीय गन्तव्यमध्ये उदयपुरगढी पनि एक हो । भ्रमण वर्षमा नेपालमा अधिकतम पर्यटक भित्र्याउने योजना अनुसार गाउँपालिकाले पुरानो गढीको पुननिर्माण कार्यक्रम अघि सारेको र जस अनुसार संघीय सरकारसँग साझेदारीमा पुनारो गढी पुननिर्माण अघि बढाएको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत माधव सुबेदीले बताए ।
सुबेदीका अनुसार गाउँपालिका ५ स्थित पुरानो गढीक्षेत्रको झण्डै अढाई सय वर्षअघिको भग्नावशेषलाई पुनर्जीवन दिने काम भईरहेको छ । त्यहाँको पुरानो गढी, तत्कालीन सेनाको बङ्कर, कोतखाना, युद्धपोत र सुरक्षा संयन्त्रको ध्वस्त भौतिक संरचनाको भग्नावशेषका संरचनाको पुननिर्माण हुनेछ । गाउँपालिका केन्द्र परिसरदेखि १ किलोमिटर उत्तर–पश्चिममा पर्ने सो क्षेत्रमा गत वर्ष प्राप्त संघीय बजेटमा गाउँपालिकाको साझेदारीमा पुनर्निाण सुरु गरिएको अधिकृत सुबेदीले बताए । स्थानीय बोधकुमार घिमिरेको अध्यक्षतामा गठित स्थानीय पर्यटन प्रबद्र्धन समितिमार्फत सञ्चालित योजनामा संघीय सरकार, पर्यटन मन्त्रालयबाट प्राप्त ५० लाख र गाउँपालिकाबाट बिनियोजित २३ लाख ५० हजार गरी ७३ लाख ५० हजारमा पहिलो चरणको काम सम्पन्न भएको छ ।
उक्त बजेटबाट तत्कालीन गढीको जग, बङ्कर र गढीक्षेत्रमा कम्पाउण्ड घेराबेरा निर्माण भएको ‘गढी पुननिर्माण उपभोक्ता समिति’का अध्यक्ष घिमिरेले बताए । उनका अनुसार ऐतिहासिक तथ्य र प्रमाणका आधारको अध्यन गरी सकेसम्म पहिलेकैजस्तो बनाउने प्रयास समितिले गर्दैछ । गढीको इतिहास स्मरण गर्नेखालका संरचनाहरुको पुननिर्माण गर्न सके इतिहासलाई पुनर्जीवन दिन सकिने घिमिरेले बताए । गाउँपालिकालाई पर्यटकीय आकर्षणको केन्द्र बनाउँदै पर्यटन प्रबद्र्धनमा जोड दिन ऐहिासिक गढीको पुनर्संरचना भईरहेको उनको भनाई छ ।
उदयपुरगढी साविक पञ्चावती गाविसको मुकाम हो । ०७३ मा स्थानीयतह पुनर्संरचना भएसँगै जिल्लाको मध्येभागमा पर्ने पञ्चावति र आसपासका साविक गाविसहरु तावाश्री, बर्रे, डुम्रे र भलायडाँडालाई समायोजन गरी उदयपुरगढी गाउँपालिका नामाकण गर्दै गढीलाई गाँउपालिका केन्द्र बनाइएको हो । गाउँपालिका गठनपछि ऐतिहासिक गढीको इतिहासलाई पुनर्जीवन दिन जनप्रतिनिधि र अगुवा स्थानीयको पहलमा पुराना भग्नावशेष पहिल्याउँदै गढीको पहिचान स्थापित गर्न ऐतिहासिक संरचनाको पुनरुत्थान गर्न लागिएको हो ।
पृथ्वीनारायण शाहको राज्य एकीकरणकालमा भोजपुरको हतुवागढी, सुनसरी धरानको विजयपुरगढीलाई परास्त गर्दै उदयपुरको चौदण्डीगढी राज्यको सहायक राज्य रहेको उदयपुरगढी कब्जा गरेको इतिहास छ । राज्य कब्जा गरेपछि चौदण्डीगढीलाई मुख्य युद्धपोत र उदयपुरगढी सहायक युद्धपोत बनाएर पूर्वका ससाना किरात राज्यहरुमाथि धावा बोलेर विजय प्राप्त गर्दै थप राज्य विस्तार गरेको इतिहास पनि घिमिरेले सुनाए । उनका अनुसार मा तत्कालीन भुरे टाकुरे राजा उदयचन्द्र सेनले राज्य गरेको दरवार क्षेत्र नै हालको उदयपुरगढी हो ।
गाउँपालिका अध्यक्ष मानबहादुर केप्छाकी मगरले उदयपुरगढी आफैमा पुरानो, ऐतिहासिक, पुरातात्विक र उ बेला सामरिक महत्वको भएकाले त्यसको पुनर्संरचना गर्न लागिएको बताए । जिल्लाको मध्यभाग, वरिपरि बेँसी र फाँट र बीचमा दम्स्याईलो डाँडो रहेको उदयपुरगढी समुद्री सतहदेखि १ हजार १ सय मिटर उचाईमा छ । चारैतिरको भूभाग हेर्न, हिमाली र तराईका दृष्य देख्न पाइने ठाउँ गर्मीयाममा चिसो र सितल हुने हुँदा उसै पनि पर्यटकहरु आकर्षित हुने अध्यक्ष मगरले बताए ।
२०२८ सालमा गाईघाटमा सदरमुकाम सार्नुअघिसम्म जिल्लाको प्रशासनिक राजनीतिक केन्द्र रहेको उदयपुरगढीमा पञ्चावती मन्दिर, सय वर्षअघिका पुराना बर–पिपलका चौतारी, बिभिन्न संरचना र पञ्चावती मावि सञ्चालित छ । सदरमुकाम सरेपछि दिनदिनै बसाई सर्ने क्रम बढेसँगै विरानो बन्दै गएको गढीक्षेत्रमा हाल सामान्य बस्तीबाहेक जंगल र वनस्पतिले ढाक्दै गएको छ । त्यहाँको मनमोहक र स्वच्छ वातावरणदले पर्यटकलाई त्यत्तिकै लोभ्याउने हुनाले पर्यटनकेन्द्र बन्ने प्रसस्त संभावना रहेको ठाउँलाई गाउँपालिका केन्द्र बनाएपछि झन् रौनकता थपेको अध्यक्ष मगर बताउँछन् ।